DDR 3.0

Bericht uit Berlijn (6)

De stomme generatie, zo noemen ze zichzelf. Omdat ze nu pas hun stem laten horen. De laatste generatie kinderen van de DDR, geboren tussen 1975 en 1985. Oud genoeg om met het beschermde gevoel van de DDR op te groeien, te jong om de val van de Muur en de onmiddellijke gevolgen ervan, met name de snelle Wiedervereinigung heel bewust mee te maken. Opgegroeid in een dictatuur, volwassen geworden in een democratie. En nu zitten ze met een heleboel onopgeloste vragen.

Wat deden hun ouders in de DDR tijd? Hoe fout waren ze werkelijk? Waarom werkten ze toen mee aan een achteraf verderfelijk gebleken systeem? Welke toekomst zagen zij voor hun eigen kinderen in zo'n staat? Hoe kon de waarheid van hun ouders plotseling veranderen in een leugen?

Zo is een hele nieuwe generatie in Duitsland opnieuw op haast therapeutische wijze met de trauma's van de eigen geschiedenis bezig. Er is zelfs een speciaal project 'Dritte Generation Ostdeutschland' voor gestart en er is inmiddels ook een boek verschenen met verschillende ervaringen van diverse jongeren over het opgroeien in die prille, eerste jaren van de Nachwendezeit.

De Vergangenheitsbewältigung gaat op die manier een nog onbekende nieuwe fase in. Dat blijkt ook op een boeiend debat dat bij de Tagesspiegel wordt gehouden, compleet met sekt en soljanka en waar de derde generatie kinderen van Oost en West vrijuit met elkaar spreken.

De vraag is of dit nu een late erfenis is van de DDR of liever de plotse liquidatie ervan, een integratieprobleem tussen Oost en West of eigenlijk toch ook gewoon een generatieconflict, even ouderwets als onont-koombaar. Jullie zijn altijd alleen maar met je Eltern bezig, wordt er dan ook spottend door de jongeren uit West gezegd, het is tijd om eens louter voor jezelf te spreken. Schaamte en schuld ten opzichte van de ouders mogen niet bepalend zijn voor de identiteit van een hele generatie.

Het is natuurlijk ook niet niks wat deze generatie in Oost voor de kiezen heeft gekregen, bijvoorbeeld voor de keuze te staan om de Stasi Akte van je eigen ouders wel of niet in te zien. Geboren worden in een land dat opeens niet meer bestaat. Geen enkel fatsoenlijk voorbeeld in je eigen omgeving of familie voor ogen hebben. Verketterd worden door je leeftijdsgenoten uit het Westen van dezelfde stad. Naar je hoofd geslingerd krijgen dat alle Nazi's in het Oosten zaten en nog zitten. Je eigen geschiedenis en achtergrond als een groot donker gat, een vacuüm in de tijd.

Wij zijn niet weggegaan uit het land van onze ouders, er is een nieuw land naar ons gekomen, zo voelde het in Oost. En we waren niet klaar voor de nieuwe tijd, we waren er niet tegen opgewassen, we groeiden niet op als individu maar als kollektief. Maar ook voor de kinderen in West hield hun Berlijn evengoed plotseling op te bestaan. Ook zij hebben moeten wennen aan een nieuwe tijd en een andere stad. Wir sind alle Wendekinder.

Alleen vinden zij dat ze minder zeuren over het verleden en meer de kansen hebben gegrepen die voor iedereen voor het oprapen lagen. Je bent jong, en op de plek waar je opgroeit ligt op dat moment de hele wereld open, wat wil je nog meer?

Een jongen opgegroeid in West, een echte Wessie dus - de termen Wessie en Ossie werden trouwens al ruim voor de Wende als uiting van zelfspot door beide groepen gebruikt en zijn pas daarna scheldwoorden geworden - weet het dilemma van deze generatie voortreffelijk te verwoorden: we delen een verleden dat helaas niet gemeinsam heeft mogen zijn. Of beter nog, we hebben geen gemeenschappelijk verleden mogen delen.

Als op het eind de vragen uit de zaal komen, is het toch altijd weer op een ongemakkelijke manier huiveringwekkend om iemand uit eigen ervaring over de Nazi tijd te horen getuigen en daar rechtstreeks aan te refereren. Ein Wiederholung. Ja, ik ben geboren voor de oorlog en onze ouders hebben ook niet met ons gesproken. En nu weer hetzelfde met de ouders van de DDR. Ein doppelte Zweigens.

De geschiedenis herhaalt zich, ook in Duitsland. 20 jaar na 1945 begonnen de kinderen in West vragen te stellen aan hun ouders. Nu gebeurt ruim 20 jaar na 1989 precies hetzelfde in Oost. In de krant van 3 october 1990 stond te lezen dat de Duitse eenheid was volbracht. Dat blijkt achteraf misschien iets te optimistisch.